سفارش تبلیغ
صبا ویژن

لرستان در آینه تاریخ

قلعه های نظرعلی خان امرایی در کوهدشت

قلعه پای آستان

نظر علی خان امرایی معروف به«نظه» یکی ازخوانین سرشناس لرستان بود که در دوره قاجار بر منطقه کوهدشت یا طرحان مسلط بود.او در حوادث سیاسی این دوره نقش مهمی ایفا کرده است.نظرعلی خان همچون خوانین روزگار خود جهت امنیت خود و تحکیم قدرت خود در طول حیات خود دو قلعه احداث کرد.یکی در روستای پی آستان و دیگری در مکانی که امروزه شهر کوهدشت در آن بنا نهاده شده است.در ادامه به شرح آنها می پردازیم:

قلعه پای آستان(به گویش محلی پا آسین) که هم اکنون بخشی از آن در روستایی به همین نام در 30کیلومتری غرب شهرستان کوهدشت قرار دارد، توسط نظر علی خان امرایی ساخته شده است. این قلعه دارای هفت برج دیدبانی بوده و مصالح بکار رفته در آن از سنگ و ساروج بوده است. قلعه در دو طبقه ساخته شده و دارای حمام‌ و حوض‌خانه‌ و دو رشته‌ اصطبل‌ بزرگ بوده است.سرهنگ رزم آرا در کتاب« جغرافیای نظامی(لرستان)»خود که در روزگار پهلوی اول آن را نگاشته در مورد این قلعه می نویسد:

«قلعه پای آستان که نظرعلی خانامرایی قلعه موسوم به آهن را روی پایه همان قلعه قدیمی ساخته وگویا اسم قلعه قدیمی سلسال بوده است.»(رزم آرا،1320،ص115)

در کتاب« تاریخ لرستان روزگار قاجار»تالیف محمد رضا والیزاده معجزی در مورد این قلعه آمده است که شاهزاده عبدالمجید میرزا عین الدوله که در سال حاکم لرستان بود یکبار جهت ملاقات با نظرعلی خان امرایی و گرفتن مالیات طرحان به قلعه او واقع در پای آستان رهسپار شد نظه از او در قلعه پذیرایی کرد و سربازان شاهزاده بیرون قلعه چادر زدند.نظه به بهانه هایی قول داد مالیات را پرداخت کند ولی این کار را نکرد.عین الدوله هم او را به بروجرد احظار کرد و به چوب فلک بست به طوری که خون از لای انگشتان نظه خارج شد.(والیزاده معجزی،1390،ص14)

قلعه پای آستان دارای موقعیت کوهستانی و دارای آب و هوای گرم بود این قلعه مقر زمستانی نظرعلی خان بود.نظر علی خان بعد ها بنا به دلایلی این قلعه را ترک و در دشت کوهدشت قلعه جدیدی احداث کرد.

 

تصویر شماره53- نشسته نفرمیانی نظرعلی خان امرایی

 

تصویر شماره54- قلعه نظر علی خان غضنفری ملقب به امیر اشرف واقع در روستای پای آستان کوهدشت

 

قلعه کوهدشت

دومین قلعه ساخت نظرعلی خان امرایی در دشت حاصلخیزی بود که بعدها شهر کوهدشت در آن پدید آمد. این خان نیز همچون مهرعلی خان حسنوند که در الیشتر قلعه مظفری را احداث کرد و حسین قلی خان ابو قداره در پشتکوه(ایلام)قلعه والی را بنیان نهاد،همچنانکه گفته شد، ابتدا در قلعه ای واقع در پای آستان واقع در 30کیلومتری کوهدشت امروزی بسر می برد. ولی بعدها تصمیم گرفت همراه با ایل و طایفه به دشت حاصلخیز کوهدشت مهاجرت کرده و در آنجا قلعه مستحکمی برای خود بسازد.

بدیهی است، قلعه های ساخته شده توسط این خوانین در دوره قاجار ،هسته شهرهای جدیدی را تشکیل دادند که طی دهه های بعد رو به گسترش نهاده و شهرهای الیشتر،کوهدشت و ایلام را بنیان نهاد.لازم به توضیح است هسته اولیه بسیاری از شهرهای ایران حتی در عهد باستان این قلعه ها بوده اند و بعدها اطراف این کهندژها را شارستان یا شهرستان که محل سکونت شهرنشینان در بر گرفتند و بدین ترتیب شهر جدیدی پدید می آمد.

قلعه نظرعلی‌خان در کوهدشت دارای  چهار برج بوده است و از نوع قلاع دشت به شمار می آمد ‌.‌ قلعه‌ کوهدشت‌ بتدریج از بین‌ رفت‌.این قلعه تحت عنوان قلعه نظه هم شهرت داشت و گفته می شود در فاصله سال های 1275 تا1280 احداث شده است ، قلعه نظه نطفه کنونی شهر جدید کوهدشت است.پس از احداث این قلعه  توسط نظرعلی خان او که قبل از آن بهمراه عمله و قوتل خود در قلعه پای آستان سکونت داشت بدلایل استراتژیک، که ناشی از واقع شدن قلعه در منطقه ای کوهستانی بود دشت کوهدشت را به عنوان مرکز حکومت انتخاب کرد.http://arjanews.ir

حسین شجره که در تاریخ 18/4/1318یعنی در زمان رضا شاه به لرستان مسافرت کرده ضمن دیدارش از منطقه طرحان و کوهدشت می نویسد:

«در کوهدشت علی محمد(امیراعظم)پسرنظرعلی(نظه) که سابقا هر دو را خان می گفتند دو قلعه ساخته اند که فعلا باقی است،ولی احتیاج به تعمیر ونگهداری دارد.عمارت علی محمد به طرز عمارت های امروزی ساخته شده ودارای حمام هم هست. اینکه می گویم دارای حمام هست برای آن است که در این صفحات مردم را دولت ،تازه به اصول پاکیزگی وحمام رفتن ودر خانه زیستن باید عادت بدهدچون سابقا به واسطه همان خوی بیابان گردی به اصول پاکیزگی وحمام رفتن ودرخانه زیستن باید عادت بدهد.

این عمارت دو طبقه بود،طبقه پایین ،دبستان مختلط جامی وطبقه بالا را امنیه بهداری اشغال کرده بودند.برای حفظ این عمارت ها که یکی دیگر را در الشتر دیدم،باید مرکز ادارات دولتی بشود ومثل سایر نقاط تعمیر ونگاهداری آن با قید مسئولیت به عهده اداره ای باشد که در آنجا مسکن می گیرند.»(شجره،1395،ص91-92)

تصویر شماره55- قلعه نظرعلی خان امرایی در کوهدشت

از راست ستوان وظیفه حشمت الله خان والی زاده و ستوان وظیفه معظمی گودرزی