لرستان در آینه تاریخ

رومیانی ها

(نگاهی به پیشینه تاریخی طایفه رومیانی)

 پژوهشگر:سعادت خودگو

یکی از طوایف ساکن استان لرستان،طایفه رومیانی است.از دیرباز خاستگاه اصلی این طایفه، منطقه رومشگان(رومشکوrumeshko ) در جنوب غربی کوهدشت بوده است.منطقه رومشکان به دلیل سکونت طایفه رومیانی(رومونیrumuni) به نام رومشگان مشهور شده است.هم اکنون نیز در منطقه رومشگان روستایی وجود دارد که عمدتا از طایفه رومیانی هستند.بجز طایفه رومیانی طایفه سوری و امرایی نیز از مهمترین طوایف رومشکان محسوب می شوند.طایفه رومیانی بجز در رومشکان، درخرم آباد و سایر استان ها و شهرستان های همجوارنیز سکونت دارند.در این نوشتار ما بر اساس منابع مختلف شفاهی و مکتوب نگاهی خواهیم داشت به سیر تحول و پیشینه تاریخی این طایفه از گذشته تا حال که امیدوارم چراغ راهی برای پژوهش های دقیق تر و جامع تر باشد.

وجه تسمیه رومشکان

در خصوص علت نامگذاری منطقه رومشکان و وجود طایفه ای بنام رومیانی در این منطقه روایت های متعددی وجود دارد.برخی بر این اعتقادند که این مکان محل شکست امپراتوری روم بوده است. در این خصوص ،آقای محمدرضا والیزاده معجزی در کتاب «تاریخ ایلات و طوایف لرستان» می نویسد:

«در مورد وجه تسمیه رومیانی و رومشکان سخن بسیار گفته شده. بعضی را عقیده بر آن است که اجداد آنان در جنگ های ایران و روم دلاوری ها از خود نشان داده و موجب شکست ارتش روم شده و به همین مناسبت مشهور به روم شکنان شده اند و این واژه به مرور ایام و از کثرت استعمال مبدل به رومشکان و رومانی یا رومیانی شده است.»( والیزاده معجزی،1396،ص407)ولی روایت دیگری، منطقه رومشگان را نه محل شکست رومیان بلکه محل  نگهداری اسرای رومی می داند. بر اساس این روایت، پس از آنکه شاپور دومین پادشاه ساسانی امپراتوری روم را شکست داد، تعداد زیادی از سپاهیان رومی را اسیر کرده و جمعی از آنها را در رومشگان سکنی داده است .به همین دلیل، این منطقه به رومشگان مشهور شده است. (فرهنگ معین،جلد 4،ص315) در بین این دو روایت،روایت دوم با توجه به اسناد و شواهد تاریخی از سندیت بالاتری برخوردار است. لازم به توضیح است، در زمان حکومت ساسانیان، جنگ های متعددی بین دو امپراتوری جهان باستان یعنی ایران  و روم اتفاق افتاد. یکی از این جنگ ها، جنگ شاپور اول با قیصر روم بود که در نتیجه آن قیصر روم و همه سربازانش که قریب به هفتاد هزار نفر بودند، دستگیر و همگی به ایران آورده شدند.شاپور درکتیبه ی کعبه‌ی زرتشت واقع دراستان فارس،اطلاعات جالبی درباره‌ی چگونگی شکست قیصر روم و اسکان اسرای رومی در مناطق مختلف ایران ارائه می دهد.تعدادی از این اسرا در خوزستان سکنی داده شده اند .در دوره ساسانی بخشی های غربی لرستان از جمله طرحان و رومشکان جزو خوزستان محسوب می شد.درقسمتی از متن کتیبه شاپورچنین آمده است:

«من مزدیسن، بغ شاپور، شاهنشاه ایران و انیران(= غیر‌ایرانی (= نوه‌ی) بغ پاپک شاه و خداوندگار ایران شهرم… و هنگامی که من بر کشور ایستادم (=پادشاه شدم) گردیانوس قیصر از همه‌ی شهر روم، گت و ژرمن سپاه جمع کرد و از سوی آسورستان به سوی ایران‌شهر و ما آمد و در مرز آسورستان جنگ بزرگی در گرفت. گردیانوس قیصر کشته شد؛ سپاه رومیان از بین رفت و رومیان فیلپوس را قیصر کردند. و فیلپوس قیصر به التماس و شفاعت به سوی ما آمد و برای خون‌بها پانصدهزار دینار پرداخت و باج گذار شد. پس از چندی قیصر دروغید و در ارمنستان گناه کرد و ما به کشور روم یورش کردیم و سپاه شصت هزار نفری رومیان را نابود کردیم و کشور سوریه و آن‌چه که در بالای شهر سوریه بود همه را آذربیز (=سوزانده) ویران و نابود کردیم … سومین بار هنگامی که ما به حران (محلی در مرکز ترکیه) حمله کردیم و آن‌جا را محاصره کردیم والریانوس قیصر به پذیره‌ی ما آمد و با او بود سپاهی هفتادهزار نفر و در آن سوی حران حمله بزرگی بر والریانوس قیصر شد و والریانوس قیصر را خودم با دست‌های خویش دست‌گیر کردم و سایر حاکمان، سناتوران و فرماندهانی که در رأس آن سپاه بود، همه را دستگیر کردم و به پارس هدایت کردم و سرزمین‌شان را آذربیز کردم و مردمان سرزمین رومیان با کسته‌های (=ایالات) اطراف آن و از انیران را به‌عنوان اسیر آوردیم و اندر ایران شهر، اندرپارس، پارت، خوزستان، آسورستان و دیگر کسته‌ها به سرزمینی که از آن ما و پدر و نیاکان و پیشینیان ما بود ساکن کردیم....»(هاید ماری کخ،1387،ص78)

شاپور پادشاه ساسانی پس از اسارت رومیان آنها را در جهت آبادانی ایران بکار گرفت.بنا به نوشته فرهنگ معین:«شاپور اول شاهنشاه ساسانی در نظر داشت بمنظور مربوط ساختن مناطق مختلف شاهنشاهی وسیع خویش که بوسیله شعب رود کارون و کرخه از یکدیگر مجزا شده بودند، پل های متعددی بسازد و از ایجاد این پل ها دو منظور داشت ،اول ارتباط استانهای کشور و تسهیل عبور قشون از منطقه ای بمنطقه دیگر دوم بالا آوردن آب این رودخانه و بر گرداندن آبها در کانال های مصنوعی بمنظور آبیاری دشت وسیع و حاصلیخز خوزستان . شاپور از ابتدای سلطنت خویش این اندیشه را در سر می پروراند ولی چون کارگر کافی در اختیار نداشت اجرای نقشه اش مدتی بتاخیر افتاد تا تقدیر باوی موافقت کرد و در جنگ با رومیان عده بسیاری از لشکریان رومی را اسیر کرد و به بازداشتگاهی در لرستان - که امروزه «رومی خان» نامیده می شود –برای ایجاد سدها و پل ها و حفر کانال های مورد نظر فرستاد و ... » .(فرهنگ معین،جلد 4،ص315)

اشاره فرهنگ معین به بازداشگاهی به نام« رومی خان»در لرستان جالب توجه است. ولی مشخص نیست فرهنگ معین این مطالب را از چه منبع تاریخی گرفته است. به نظر نگارنده واژه«رومی خان »شاید ترجمه زبان انگلیسی «رومیگان» بوده باشد و به احتمال این مطلب ترجمه بخشی از یک کتاب به زبان لاتین است.در نتیجه رومیگان ،رومی خان ترجمه شده است. پسوند«گان» درزبان پهلوی ساسانی در آخر کلمات پسوند مکان بوده است، چنانکه در آخر برخی مکان های دیگر چون آذربادگان(آذربایجان)،گلپایگان،سمنگان و.... نیز آمده است.به احتمال زیاد واژه رومشگان نیز در دوره ساسانی«روم گان»یا «رومی گان»بوده که به مرور زمان به رومشگان مبدل شده است که به معنای محل و جایگاه رومی ها می باشد.بنابراین بعید نیست طایفه ای که امروزه تحت عنوان «رومیانی» در لرستان شهرت دارند از بازماندگان این اسرای رومی باشند.در این زمینه، روایت افسانه گونه جالبی نیز وجود دارد. بر اساس یک روایت کهن که سینه به سینه در میان طایفه رومیانی نقل می شود، پس از آنکه سپاه روم از سپاه ایران درمنطقه رومشکان شکست خورد یا اسیرشد،یکی از سربازان سپاه روم مجروح و اسیر شد.نام این اسیر «اترش»atras ا «اوتروش»otrus بود.اهالی از سر تقصیر او گذشتند و در میان بومیان محل ماندگار شد.گفته می شود طایفه رومیانی یا رومونی از نسل او هستند.(یاوری،1392،ص514)

باتوجه به مطالعات تاریخی نگارنده ،از دوره اشکانیان تا اواخر دوره ساسانی بارها میان دو امپراتوری دنیای باستان یعنی ایران و روم جنگ های خونینی رخ داده و مناطقی از دو طرف به اشغال هم در آمده اند.ممکن است این منطقه محل تلاقی دو سپاه ایران و روم بوده باشد.ولی ما از چگونگی آن اطلاع چندانی در دست نداریم.

نکته دیگر آنکه در دوره اسلامی با شکل گیری امپراتوری عثمانی با مرکزیت ترکیه امروزی کماکان ایرانیان آنها را روم خطاب می کردند و در این دوره چند صد ساله نیز بارها بین ایران و امپراتوری عثمانی نزاع و درگیری رخ داد به طوری که گاه عثمانی ها مناطقی از غرب کشور چون همدان،کرمانشاه و خرم آباد را تصرف کردند و جدال های سختی میان سپاه دو طرف رخ داد.از آنجا که استان لرستان در آن زمان استان مرزی ایران و عثمانی محسوب می شد، بارها جدال های سختی میان دو سپاه در این ناحیه رخ داد.این کشمکش ها بویژه در دوره صفوی به اوج خود رسید.در زمان حکومت شاه طهماسب صفوی،شاه عباس اول و شاه سلطان حسین بارها لرستان عرصه منازعات دو قدرت ایران و سپاه روم عثمانی بود.چنانچه دراواخر عصر صفوی خرم آباد هم به تصرف عثمانی ها در آمد که با تلاش علی مردان خان والی و محاصره بغداد توسط او عثمانی ها مجبور به رها کردن خرم آباد شدند.

اسفندیار غضنفری امرایی در کتاب «تاریخ غضنفری»معتقد است ،در زمان نادرشاه افشار میان ایران و سپاه عثمانی جنگ سختی در منطقه رومشان رخ داده و به همین جهت به رومشگان شهرت یافته است.او می نویسد:«رومشگان یکی از مناطق بسیار غنی از حیث آثار باستانی است.بر روی قلاع و تپه های آن آثار کاوش های فراوان صورت گرفته است.این منطقه در جنوب غربی کوهدشت قرار دارد و آنجا را بدین جهت رومشگان گفته اند که نیروهای ایرانی در زمان سلطنت نادرشاه افشار در این محل سپاهیان رومی(عثمانی)را شکست داده اند و در اصل روم اشگان که اشگان در گویش لری معنی شکست را می دهد،بوده که بر اثر استعمال الف اول متروک مانده است.» (اسفندار غضنفری امرایی،1393،ج2،ص1340) با توجه به آنچه گفته شد بعید نیست دشت وسیع رومشکان به دلیل همجواری با دو امپراتوری روم باستان و روم عثمانی محل تلاقی ومنازعه سپاهیان ایران و رومیان بوده باشد. ولی ما تا کنون هیچ سند موثق تاریخی که ثابت کند این جنگ در چه تاریخی رخ داده و در زمان سلطنت کدام پادشاه اتفاق افتاده است،در دست نداریم و آنچه در منابع مکتوب نیز آمده بر اساس روایات شفاهی است که بعضا در تضاد با هم هستند.