نگاهی به علل تخریب و پیامدهای پوشش گیاهی وجنگلی استان لرستان
نگاهی به علل تخریب پوشش گیاهی وجنگلی استان لرستان و پیامدهای آن
صحبت از پژمردن یک برگ نیست
وای جنگل را بیابان می کنند
روایت شده است، زمانی که تیمور لنگ برای تصرف لرستان به این سرزمین لشکر کشی کرد،سربازانش برای آنکه جلوی پای خود را ببینند، مجبور شدند هنگام عبور از جنگل های انبوه لرستان، مشعل بیفروزند.از زمان حمله ی تیمور به لرستان نزدیک به هفتصد سال می گذرد ولی از آن جنگل های انبوه و بزرگ دیگر خبری نیست وهر روز شاهد قلع وقمع و ویرانی جنگل ها هستیم. چه عواملی موجب زوال جنگل های لرستان می شود ؟ راه مقابله با تخریب پوشش گیاهی و جنگلی استان چیست؟ تخریب پوشش گیاهی و جنگلی چه پیامدهایی به دنبال دارد؟
ابتدا به اختصار انواع گونه های گیاهی و جنگلی استان معرفی می شود وسپس به مهمترین عوامل تخریب و پیامدهای ناشی از آن اشاره می گردد.استان لرستان از لحاظ منابع طبیعی بخصوص جنگلها و مراتع از مناطق مهم سرزمین ایران به شمار میآید. جنگل های استان لرستان از ارتفاع 700 تا 3500 از سطح دریا از مناطق کم ارتفاع کرکی در جنوب استان تا ارتفاعات اشترانکوه در شرق استان پراکنده اند. مساحت کل جنگل های استان 885750 هکتار است. حدود 7/95% جنگلهای استان را بلوط ایرانی تشکیل می دهد.سایر تیپ های جنگلی استان عبارتند از: مازودار، بفه، بادامک، زالزالک، کیکم، گیلاس، انجیر، چنار، گلابی وحشی، بید، عناب، توت، سنجد، محلب، پده، زبان گنجشک و غیره .همچنین انواع درختچه ها مانند بادام تلخ، الف، مورد، مو وحشی، تمشک، سماق، انار، برالیک، خرزهره، پلاخور، ارس، ارغون، زرشک، ارژن، گز و غیره را باید اضافه کرد. اکثر جنگل های لرستان در کوه های هشتادپهلو، سفیدکوه، نورآباد، الشتر، کوههای بلوران، چنکری، کور، شاهنشین، کرکی، کوه تخت، ززومارو پراکنده است. وسعت مراتع استان لرستان حدود 1250000 هزار هکتار است. 885750 هکتار این عرصه ها مشجر و 1047250 هکتار غیر مشجر می باشد. این مراتع پربهاترین منابع تولیدات پروتئینی و دامی را تشکیل میدهند. 5% از کل مراتع استان را مراتع درجه یک، 15% درجه دو و 80% از نوع درجه سه (متوسط و فقیر) میباشد. شرایط متنوع محیطی استان لرستان موجب پیدایش و گسترش گونه های متعددی از گیاهان مرتعی شده بطوری که 17 تیپ مختلف را می توان تشخیص داد. که از آن جمله میتوان به گون علف گندمی، گون گراس های یکساله، کلامیرحسین،گون بادام، گون هزارخار، گون کنگر، آویشن، گوشبره، بسط، کما، فستوکا، شیرسگ و غیره اشاره کرد. همچنین نباتات خوراکی چون پاقزان، پینام، پیشوک، شنگ، زرشک، کنگر، ریواس، پونه، نعناع، حاجی بیان و غیره به وفور در مراتع استان به دست میآید که به صورت خوراکی ودارویی مورداستفاده مردم لرستان است.
به طور کلی عوامل موثر در تخریب جنگلها و مراتع استان لرستان را می توان به دو دسته عوامل طبیعی و غیر طبیعی تقسیم کرد. مهمترین عوامل طبیعی عبارتند از: سیل، زلزله، باد وآتش سوزی های طبیعی. به غیر از عوامل طبیعی، عوامل انسانی نیز در تخریب هرچه بیشتر جنگل ها و مراتع استان به ویژه در چند دهه اخیر نقش موثری داشته اند. مهم ترین عوامل انسانی تخریب جنگل های استان را می توان این گونه برشمرد:
1. استفاده از چوب درختان جهت مصارف سوخت.
2. گسترش اراضی کشاورزی یعنی تبدیل جنگلها به کشتزار توسط مردم بومی.
3. بهرهبرداری از معادن و در نتیجه تخریب جنگلها.
4. گسترش شهرنشینی.
5. گسترش جاده ها.
6. ایجاد کارخانه ها و انبارهای بزرگ.
7. احداث پارک ها و آموزشگاه ها.
8. چرای دام در مناطق جنگلی و تخریب درختان بلوط.
9. آتش سوزی های عمدی.
متأسفانه بسیاری از مردم استان، آگاهانه یا ناآگاهانه موجب آتش زدن مناطق جنگلی می شوند و این خود هر ساله موجب تخریب بخش عظیم از جنگلهای استان لرستان میشود.
همچنین از مهمترین عوامل عوامل انسانی تخریب مراتع استان ،میتوان به موارد ذیل اشاره کرد:
1. چرای افراطی و زودرس و دیررس مراتع توسط عشایر.
2. شخم زدن مراتع و تبدیل آنها به زمین های زراعی.
3. بوته کنی برای مصارف سوختی.
4. برداشت بیش از حد و غیر اصولی گیاهان مرتعی برای مصارف خوراکی و دارویی.
5. آتش سوزی مراتع در اثر سهل انگاری روستاییان و عشایر.در این زمینه باید گفت:
بنا به گزارش مدیر کل محیط زیست استان لرستان در طی سال جاری (سال 89) 20 مورد آتشسوزی در مراتع جنگلی استان رخ داده که بر اثر آن 200
هکتار ازمراتع استان نابود شده است. (روزنامه ابتکار 389،ص2)
بطور کلی عوامل فوق موجب شده است، با وجود این که جنگل ها و مراتع از قدیم الایام تا به امروز مواهبی بزرگ برای بشر بوده اند و بدون آنها زندگی برای انسان سخت و غیر ممکن بوده است، این مواهب الهی را مورد بی مهری و گاه تجاوز قرار دهند و با دست خود تیشه بر ریشه خود زنند. از یاد نبریم که تخریب طبیعت پیامدهای ناگواری برای ما به دنبال دارد. درختان و گیاهان ریه های شهر ما هستند. بدون آنها زندگی ما بر روی این کره خاکی غیر ممکن خواهد بود.60 درصد اکسیژن دنیا به وسیله جنگل ها تامین می شود. جنگل ها عامل توازن آب و هوایی هستند،.هر هکتار جنگل قابلیت تولید بیش از 68 تن بخار را دارد و این در حالی است که در طول چند سال اخیر پدیده گرد و غبار که از کشورهای همجوار وارد کشورمان شده است. به معضلی بزرگ تبدیل شده و جنگل ها و مراتع می توانند نقش مهمی در کاهش این بلای طبیعی داشته باشند. بالارفتن دمای هوای استان نیز که در چند سال گذشته بیسابقه بوده و بین 5 تا 8 درجه گرمتر شده است. از جمله معضلات جدیدی که با کاهش تراکم جنگل ها ارتباط نزدیکی دارد. یکی دیگر از پیامدهای تخریب و کاهش عرصه های گیاهی و جنگلی در سطح استان، کمبود یا خشک شدن آبدهی چشمه ها و سرابها و رودهای استان است. چرا که جنگلها در تغذیه آبهای زیرزمینی و کنترل آبهای سطحی اهمیت زیادی دارند. جنگلها موجب می شوند نزولات آسمانی فرصت و امکان نفوذ در خاک را پیدا کنند و جاری شدن آب در سطح زمین کم شود که در مجموع جنگل ها در کنترل آبهای سطحی نقش بسیار مؤثری دارند. جنگل ها و مراتع همچنین در جلوگیری از فرسایش خاک، تلطیف هوا، رانش زمین، وقوع بهمن، سروصدای محیط، افزایش بارندگی، حفظ حیات وحش و هزاران فایده اقتصادی برای ما انسانها نقش در خور توجهی دارند. در واقع حیات ما انسانها بر روی این کره خاکی بستگی به وجود گیاهان و جنگلها است. چیزی که ما انسانها از آن غافلیم آن است که انسان، حیوان و درخت، عناصری وابسته به یکدیگراند. اگر به فرمان عقل سلیم با مسالمت در کنار هم زیست کنند، عرصه حیات برای همه آنها جا دارد، اما اگر یکی در حق دیگری بیداد و ستم روا دارد عرصه زیست برای همگان تنگ خواهد شد. البته این انسان است که همواره تبر در دست دارد. این را هرگز فراموش نکنیم. عقل سلیم، دانش بشری، تجربه پدران و نیاکانمان فرمان میدهد که با وضع فعلی و این بار سنگینی انسان و حیوان بر دوش جنگلها و مراتع عمر این جامعه سبزینه ها چندان دراز نخواهد پایید. سالها است که دست انسان به خون سرخ جانوران آلوده است، اینک خون سبز درختان و گیاهان نیز به آن افزوده شده است. کره زمین خانه مشتراک انسان، حیوان و درخت است و آن که خانه را تنها برای خود میخواهد، روزی پی و دیوار خانه بر سرش فرو میریزد.
باتوجه به آنچه گفته شد، میتوان فایده گیاهان وجنگلها را برای انسان این چنین برشمرد:
1.گیاهان و جنگلها در میزان بارندگی اثر قاطع دارند.
2. هوای محیط را مرطوب و سالم نگه میدارند.
3. اکسیژن برای تنفس انسانها و حیوانات تولید میکنند.
4. گازهای سمی هوا را جذب میکند.
5. گرد و غبار هوا را میگیرند.
6. محیط اطراف خود را ضدعفونی میکنند.
7. مانع وقوع سیل میشوند.
8. از رانش زمین جلوگیری میکنند.
9. از تخریب خاک جلوگیری میکنند.
10. باد ها را کنترل میکنند.
11. مانع لغزش زمین میشوند.
12. بهمن را کنترل میکنند و... (مجله دانشمند، 1368)
البته آنچه گفته شد، تنهاگوشه هایی از اهمیت گیاهان و جنگل ها در زندگی ما انسانها هستند و صدها مولفه اقتصادی و فرهنگی را باید به آنها اضافه نمود تا به راستی به عمق این نعمتهای خداوندی پی برد. همیشه این نکته را ورد زبان داشته باشیم که «مرگ هر درخت مرگ زندگی است».پیران قوم ناله دلخراش سروی تناور را بیاد دارندکه شب هنگام دژاندیشان آن را بریدند و بامدادان بر پای درخت خون بسیاری بر خاک ریخته بود.پیامبر اسلام (ص) در کلامی ماندگار، صراحتاً فرموده‌اند که شکستن شاخه‌ی یک درخت، همان قدر گناه دارد که شکستن بال فرشتگان و ملائک پروردگار عالم.
